Een wandeling door Herculaneum – de stad die de vulkaan wist te trotseren

Aan de voet van de machtige Vesuvius ligt een plek waar de tijd lijkt stil te staan. Iedereen kent het verhaal van Pompeï, de stad die verwoest werd door vuur en as. Maar aan de andere kant van de vulkaan ligt Herculaneum, haar vaak vergeten zusje – kleiner, maar nog indrukwekkender bewaard. Hier wandel ik vandaag door straten die bijna tweeduizend jaar oud zijn, waar de huizen nog daken hebben en de kleuren van de muren nog spreken. Gisteren stond ik nog in Pompeï, vandaag ontdek ik een andere kant van dezelfde ramp – en een ander soort overleven.

Vandaag neem ik je mee naar een plek die me diep heeft geraakt: Herculaneum. Gisteren stond ik nog aan de andere kant van de machtige Vesuvius om het wereldberoemde Pompeï te ontdekken, maar vandaag wandel ik door een stad die op een heel andere manier door dezelfde ramp is getroffen. Als je denkt dat Pompeï indrukwekkend is, dan zal Herculaneum je zeker verrassen.

De naam Herculaneum is niet zomaar gekozen. Volgens de overlevering is de stad genoemd naar de Griekse halfgod Herakles, beter bekend onder zijn Romeinse naam Hercules. De legende vertelt dat hij tijdens zijn vele omzwervingen in deze streek kwam en de stad zou hebben gesticht als eerbetoon aan zijn eigen heldendaden. Het is een mooi detail dat aan deze plek een mythisch tintje geeft – alsof de kracht en onoverwinnelijkheid van Hercules nog steeds over de stad waken, zelfs na de vernietigende kracht van de Vesuvius.

Waar Pompeï bedolven werd onder gloeiendhete as en verstikkende gaswolken, werd Herculaneum getroffen door een moddertsunami van wel zes meter hoog die vanuit zee de stad overspoelde. Geen asregen, geen vuurzee – maar een kolkende stroom van modder en puin die alles in één keer verzegelde. En precies daardoor is hier zoveel bewaard gebleven. Terwijl in Pompeï de houten daken verbrandden, staan in Herculaneum de meeste daken, balken en zelfs meubels nog grotendeels overeind.

De hitte van de vulkaan was hier zo intens dat de lichamen van de mensen bij de haven in een fractie van een seconde verkoolden. Wetenschappers schatten dat de temperatuur tot wel 500 graden Celsius bereikte. Die plotselinge hitte verbrandde al het organisch materiaal in een oogwenk, maar sloot de omgeving tegelijkertijd luchtdicht af onder een dikke laag modder en as. Daardoor bleven niet alleen de structuren van de huizen bewaard, maar ook houten meubels, etensresten, kledingstukken en zelfs papyrusrollen. Het is bijna onvoorstelbaar: een ramp die alles verwoestte, maar tegelijk ook een tijdscapsule creëerde waarin het dagelijks leven van tweeduizend jaar geleden bevroren bleef.

Ik wandel langs huizen met twee verdiepingen, door gangen die ooit gevuld waren met het dagelijkse leven van Romeinse burgers. De fresco’s aan de muren hebben nog kleur, de mozaïeken schitteren in de zon, en de marmeren vloeren lijken haast te wachten op hun vroegere bewoners. Het voelt alsof de tijd hier heeft stilgestaan.

Een van de meest fascinerende ontdekkingen in Herculaneum is de Villa dei Papiri, een luxueuze Romeinse villa die ooit toebehoorde aan een rijke familie. In deze villa werd een echte Romeinse bibliotheek gevonden – de enige die ooit volledig bewaard is gebleven. Archeologen troffen er bijna 1800 verkoolde papyrusrollen aan, die door de hitte van de uitbarsting zijn zwartgeblakerd maar niet vergaan. Deze rollen bevatten Griekse en Latijnse teksten over filosofie, literatuur en wetenschap. Dankzij moderne 3D-scan- en röntgentechnieken proberen onderzoekers vandaag nog steeds de teksten te ontcijferen, zonder de fragiele rollen te openen. Het idee dat er in deze villa mogelijk nog onontdekte kennis uit de oudheid verborgen ligt, maakt Herculaneum nog mysterieuzer en boeiender.

🏺 Wist je dat...

… Herculaneum rijker was dan Pompeï? De inwoners behoorden tot de hogere klasse, en dat zie je vandaag nog aan de prachtige villa’s met marmeren vloeren, mozaïeken en zelfs houten meubels die bewaard zijn gebleven.

Een opvallend detail in veel huizen van Herculaneum, zoals de Casa della Gemma, is het grote aantal afbeeldingen van naakte personen op fresco’s en mozaïeken. Dit had niet alleen een decoratieve functie, maar weerspiegelde ook de Romeinse fascinatie voor mythologie, schoonheid en kracht. Vaak beelden deze figuren goden, helden of mythische wezens uit, zoals Hercules of Venus, waarbij naaktheid symbool stond voor perfectie, kracht of vruchtbaarheid. In privéruimtes konden de scènes ook liefde en intimiteit verbeelden, terwijl in andere ruimtes de naakte lichamen vooral dienden om status, cultuur en smaak van de eigenaar te tonen. Zo combineert de kunst in Herculaneum elegantie, symboliek en een kijkje in het dagelijks leven van de Romeinse elite.

Wat veel mensen niet weten, is dat het grootste deel van het oude Herculaneum nog altijd verborgen ligt. Slechts een klein gedeelte van de stad is opgegraven en toegankelijk voor bezoekers. De rest schuilt nog steeds onder de zes meter dikke modderlaag die haar duizenden jaren geleden overspoelde. En dat zal waarschijnlijk zo blijven, want de moderne stad Ercolano is in de loop der eeuwen bovenop de resten van het antieke Herculaneum gebouwd. Het idee dat er onder de huidige straten en huizen nog complete Romeinse wijken liggen – tempels, winkels en villa’s die nooit meer het daglicht zullen zien – geeft dit bezoek een bijna mystiek gevoel. Het is alsof de oude stad nog leeft, diep onder de grond, in stilte wachtend onder de moderne wereld.

Wat me het meest aangrijpt tijdens mijn bezoek, zijn de echte menselijke resten die hier zijn gevonden. In tegenstelling tot Pompeï, waar vooral afgietsels van lichamen te zien zijn, liggen in Herculaneum nog echte skeletten, tastbare getuigen van het laatste moment van paniek. In de huizen, in de smalle straatjes, maar vooral bij wat ooit de haven was, zijn tientallen mensen aangetroffen. Ze hadden hun toevlucht gezocht in de boothuizen, in de hoop via de zee te kunnen ontsnappen aan het gedonder en de rook van de vulkaan. Ironisch genoeg kwam het gevaar niet van de berg, maar van de zee zelf: een plotselinge tsunami sleurde alles mee. De mensen zaten als ratten in de val, gevangen tussen vuur en water. Als je vandaag in die boothuizen staat, lijkt de stilte er nog altijd te fluisteren van dat dramatische moment in 79 na Christus.

Herculaneum heeft, hoe vreemd het ook klinkt, geluk gehad. De wind stond destijds anders, waardoor de hete wolken en asregens Pompeï troffen en niet deze stad aan zee. En dat geluk maakt van Herculaneum vandaag één van de best bewaarde Romeinse steden ter wereld – een stille getuige van een ramp die duizenden jaren geleden plaatsvond, maar nog steeds voelbaar is tussen de oude muren.

Als je ooit in de schaduw van de Vesuvius staat, sla Herculaneum dan zeker niet over. Het is kleiner, intiemer, en vertelt een verhaal dat net zo aangrijpend – maar op een heel andere manier – is dan dat van Pompeï. Hier loop je niet alleen door ruïnes, maar door een stad die bijna nog ademt.

“Vesuvius omnia obruit.”

“De Vesuvius verwoest alles.”