Tartan, Traditie en Testosteron

Ik duik vandaag in de wereld van de kilt—dat iconische kledingstuk dat zoveel meer is dan alleen een geruite rok. Terwijl ik me verdiep in de geschiedenis, de geheimen en de symboliek van de tartan, ontdek ik allerlei weetjes die je misschien nog niet kent. Wist je bijvoorbeeld dat elke ruit zijn eigen verhaal vertelt? In deze blog neem ik je mee in mijn fascinatie voor de Schotse traditie en alles wat daarbij komt kijken.

Ik sta midden op een Schotse heuvel en de wind giert om mijn oren. Maar waar ik écht naar kijk, is niet het uitzicht of de middeleeuwse ruïne in de verte. Nee, ik ben gefascineerd door een Schot in vol ornaat, met een kilt die in de wind wappert. Wat een verschijning. Stoer, traditioneel en... een tikje mysterieus. De kilt. Geen rok, hoor – dat moet je nooit zeggen tegen een echte Highlander, tenzij je met een doedelzak achterna gejaagd wil worden.

De kilt heeft zijn wortels diep in de Schotse geschiedenis. Ooit was het hét kledingstuk van de Highland-clans: praktisch (want bewegingsvrijheid!), warm (wol is magisch) en perfect gecamoufleerd tegen het Schotse landschap, als je tenminste in tartan denkt. De oorspronkelijke ‘great kilt’ was een gigantisch stuk stof dat je als een soort plaid om je lijf wikkelde. Bonus: je kon het ook gebruiken als deken of geïmproviseerde tent. Multifunctioneel, die Schotse fashion.

Tegenwoordig is de kilt nog altijd een symbool van trots. Mannen dragen hem bij bruiloften, feesten, Highland Games en – jawel – toeristische fotoshoots bij kastelen. Maar vergis je niet: ook al lijkt het feestelijk, de kilt is geen verkleedpartijtje. Het is cultureel erfgoed met een vleugje testosteron.

Maar wat zit er nu eigenlijk onder?

De vraag die iedereen zich stelt, maar niemand hardop durft te stellen (behalve ik dan, onbeschaamd nieuwsgierig als ik ben): wat zit er onder de kilt? Het antwoord? Traditiegetrouw: helemaal niets. Maar in werkelijkheid varieert dat per Schot, per gelegenheid en per windkracht. Eén ding is zeker: als je het probeert te checken zonder toestemming, kom je waarschijnlijk niet ongeschonden uit de strijd.

Ik geef het toe: ik voel lichte kilt-jaloezie. Niet alleen omdat het er indrukwekkend uitziet, maar ook omdat het zo’n sterk gevoel van identiteit uitstraalt. Je draagt je familiegeschiedenis letterlijk op je heupen. De tartan – dat bekende ruitpatroon – is vaak gekoppeld aan een specifieke clan. Dus als je een bepaalde kilt draagt, geef je in feite een modieuze stamboomshow.

En zeg nu zelf: welk ander kledingstuk schreeuwt tegelijkertijd "traditie", "stoerheid" en "vrijheid" terwijl het ook nog de benen luchtig houdt?

Tartan – het iconische ruitpatroon dat we vandaag kennen van kilts, sjaals en Schotse souvenirs – is veel meer dan een modieus printje. Het is diep geworteld in de Schotse geschiedenis en vertelt verhalen van afkomst, identiteit en zelfs rebellie.

De eerste sporen van tartan gaan terug tot ver voor de moderne tijd. Archeologen vonden resten van geweven, geruite stoffen die dateren van vóór het Romeinse Rijk, maar het waren vooral de Schotse Highlanders die tartan tot een cultureel symbool maakten. In de 16e en 17e eeuw droegen verschillende clans hun eigen kleurcombinaties en patronen, vaak aangepast aan de natuurlijke kleurstoffen uit hun regio. Zo kon je aan iemands tartan soms afleiden waar hij vandaan kwam – en wie zijn mensen waren.

Na de Jacobitische opstanden in de 18e eeuw, waarin de Schotten probeerden hun vorstelijke onafhankelijkheid te herwinnen, werd het dragen van Highland-kledij, inclusief tartan, door de Britse regering verboden. Van 1746 tot 1782 mocht niemand zonder militaire functie een kilt of tartan dragen – een poging om de Schotse identiteit te onderdrukken.

Maar zoals zo vaak met verboden: het maakte tartan alleen maar krachtiger als symbool.

Toen het verbod werd opgeheven, beleefde tartan een glorieuze comeback. In de 19e eeuw kreeg elke clan officieel geregistreerde patronen, mede dankzij de romantisering van de Schotse cultuur door schrijvers als Sir Walter Scott en het bezoek van koningin Victoria, die Schotland (en zijn tartan) omarmde.

Vandaag de dag is tartan niet alleen erfgoed, maar ook fashion. Je hoeft geen Highlander te zijn om met trots een ruitje te dragen – maar weet wel: achter elke lijn en kleur zit een verhaal.

Hoewel je in elke souvenirwinkel in Schotland wel een standaardkilt kunt kopen, zijn er nog altijd kleermakers die trouw blijven aan het ambacht van het kilt maken op maat – en dat is een kunst op zich. Deze vaklieden, vaak met jarenlange ervaring (soms generaties lang doorgegeven), meten niet zomaar een rok af, maar creëren een persoonlijk erfstuk.

Een echte maatkilt bestaat uit 8 meter zwaar wol, zorgvuldig geplooid, met de hand genaaid en volledig afgestemd op jouw lichaam én clan – als je die hebt. Het maken van één enkele kilt kan dagen duren. Elke plooi moet exact op zijn plaats vallen, zodat het tartanpatroon perfect klopt.

Veel van deze kleermakers vind je nog in steden als Edinburgh, Inverness of Glasgow, maar ook in kleinere dorpen waar traditie hoog in het vaandel staat. Ze combineren ouderwets vakmanschap met moderne technieken en helpen je kiezen uit honderden geregistreerde tartans – van bekende clans tot unieke, gepersonaliseerde ontwerpen.

Een maatkilt is geen impulsieve aankoop, maar een investering in erfgoed. En geloof me: zodra je er één draagt, recht je vanzelf je rug. Want niets voelt zo Schots (of stijlvol) als een perfect geplooide kilt, met liefde en precisie op maat gemaakt.

Maar een echte Schotse outfit bestaat uit meer dan alleen de kilt—tijd om in de bijpassende attributen te duiken.

🗡️ Sgian dubh

Een klein, sierlijk mesje dat deels zichtbaar wordt gedragen in de sok aan de rechterkant. De sgian dubh (spreek uit: ‘ski-an doe’) is traditioneel, symbolisch en vooral ceremonieel bedoeld. Vroeger had het een defensieve functie; nu is het meer een eerbetoon aan traditie.

🧦 Kilt hose & flashes

Dit zijn de hoge, dikke wollen sokken die tot net onder de knie komen. Onder de omslag van de sokken zitten vaak flashes – smalle lintjes in clan- of bijpassende kleuren die een subtiel kleuraccent geven.

🥾 Ghillie brogues

Traditionele leren schoenen met lange veters die om de enkel worden gestrikt. Ze hebben geen tong, waardoor water makkelijker wegloopt – handig voor het typisch drassige Schotse terrein (en bijpassend weer).

🧷 Kilt pin

Een decoratieve speld die onderaan aan de voorkant van de kilt wordt bevestigd. Hij houdt de kilt níet echt bij elkaar (dat is een veelvoorkomend misverstand), maar voegt gewicht toe zodat de stof minder opwaait. Bonus: het ziet er stijlvol uit. Vaak in de vorm van een zwaard, dier of clan-symbool.

🧥 Prince Charlie jacket of Argyll jacket

Voor formele gelegenheden draagt men vaak een kort jasje. De Prince Charlie jacket is net wat chiquer (vergelijkbaar met een smoking), terwijl het Argyll jacket iets informeler en veelzijdiger is.

👝 Sporran

De kilt heeft geen zakken, dus komt de sporran – een soort leren of bonten buideltasje – goed van pas. Deze hangt aan een kettingriem voor de buik en fungeert als ‘middeleeuwse manbag’ voor sleutels, geld of… whisky. Er zijn eenvoudige leren versies voor dagelijks gebruik, en rijkelijk versierde exemplaren voor formele gelegenheden.

👒 Bonnet of Glengarry

Voor wie de outfit compleet wil maken: een traditionele Schotse baret of Glengarry-pet (een soort militaire muts) wordt soms ook gedragen bij ceremoniële gelegenheden.

Zou ik het zelf dragen als ik een man was?

Absoluut. Mits de wind een beetje mee zit (of juist niet, voor dramatisch effect), en ik weet hoe ik hem goed moet vastmaken. Want niemand wil een ‘Marilyn Monroe moment’ op een Schotse bergtop – tenzij je Jamie Fraser heet.

Dus ja, de kilt is veel meer dan een lap stof. Het is een statement, een verhaal, een stukje Schotland dat nog steeds met trots gedragen wordt. En ik? Ik juich het van harte toe. Misschien niet in een doedelzakband, maar wel met een brede glimlach en diep respect.

De kilt mag dan de ster van de show zijn,

maar het zijn de accessoires die het geheel laten schitteren –

een mix van stijl, traditie en

een flinke portie Schotse trots.