Winteravontuur in Sámi-land

Sleeën, rendieren, gekristalliseerde dennenbomen en een eindeloos deken van poedersneeuw. In het uiterste noorden van Finland vind je overal de klassieke signalen van de winter en het is beslist eens wat anders dan een klassieke wintervakantie naar het Alpengebied. Sámi-land is een ervaring die je eenmaal in je leven moet meegemaakt hebben.

Al jaren stond het op mijn verlanglijst: een reis naar Fins Lapland. De uitgestrekte wildernis, de eindeloze sneeuwvlaktes, het magische noorderlicht… en dit jaar werd het eindelijk werkelijkheid – samen met mijn dochter trok ik noordwaarts, naar een wereld die tegelijk rauw, prachtig en mysterieus is.

Lapland, of Sámi-land zoals het door de inheemse bevolking zelf wordt genoemd, is niet zomaar een toeristische bestemming. Het is het thuisgebied van de Sámi, één van de oudste nog levende inheemse volkeren van Europa. Ze vestigden zich zo’n 3500 jaar geleden in het hoge noorden, verspreid over Noord-Scandinavië, Finland en Rusland. Tegenwoordig telt de Sámi-bevolking nog geen 100.000 mensen, waarvan slechts een tiende in Finland woont.

De termen “Lapland” en “Lappen” worden door veel Sámi (het inheemse volk van Noord-Scandinavië) als beledigend of denigrerend ervaren, en dat heeft te maken met hun koloniale en discriminerende geschiedenis.

De woorden “Lapland” en “Lappen” zijn niet door de Sámi zelf bedacht, maar door andere bevolkingsgroepen (met name Scandinaviërs) die hun leefgebied aanduidden vanuit een buitenstaandersperspectief. Het woord “Lapp” komt waarschijnlijk van een oud Scandinavisch woord dat zoiets betekent als vod of lapje stof, en werd dus geassocieerd met armoede of “primitiviteit”. Door de eeuwen heen werd “Lapp” vaak gebruikt in racistische of denigrerende contexten — vergelijkbaar met hoe koloniale termen elders gebruikt werden om inheemse volken te typeren als minderwaardig. Het werd gekoppeld aan stereotypen van de Sámi als “achtergebleven” of “wild”.

De Sámi willen zelf bepalen hoe ze genoemd worden. Zij gebruiken “Sápmi” voor hun land en “Sámi” (meervoud van Sápmelas) voor zichzelf. Deze namen komen uit hun eigen taal en cultuur, en drukken respect en eigen identiteit uit in plaats van een opgelegde, koloniale term. Tegenwoordig wordt het daarom als respectloos beschouwd om “Lapland” te gebruiken wanneer men naar de Sámi-cultuur verwijst. De term Lapland wordt nog wel geografisch gebruikt (bijv. de Finse provincie Lapland), maar dan verwijst het naar een administratieve regio, niet naar het Sámi-gebied of -volk.

Dus vanaf nu zeggen we Samiland ipv Lapland !

Wist je dat… de Sámi een traditionele manier hebben om het weer te voorspellen door naar de rendieren te kijken? Ze letten bijvoorbeeld op de kleur en dikte van de vacht, het gedrag van de kudde en zelfs de richting waarin de dieren lopen. Rendieren zijn niet alleen een bron van voedsel en materialen, maar ook een soort “natuurlijke weerapp” voor dit eeuwenoude volk.

Eén van de meest betoverende aspecten van de Sámi-cultuur is hun muziek: joik. Deze woordeloze melodieën hebben hun oorsprong bij de eenzame herders die door de uitgestrekte toendra trokken. Al snel werd joik meer dan een solo van een herder; het werd een manier om verhalen te vertellen in een volk zonder geschreven taal. Een joiklied wordt gezongen om iets of iemand te eren – een geliefde, een voorouder, of zelfs de wildernis zelf. Het is een viering, geen grap; humor in een joik gaat over dat wat je viert, niet over dat wat je bespot.

Elke joik is uniek, want hij wordt niet gecomponeerd in de klassieke zin van het woord. Het is eerder een oproep, een spontane expressie, zoals free-form jazz in een muzikale mantel van sneeuw en stilte. Toen we voor het eerst een joik hoorden, voelde het alsof de natuur zelf meezong. De echo van de melodieën over de bevroren meren en door de dennenbossen gaf ons een diep respect voor een cultuur die zo dicht verbonden is met het land.

Leuk weetje.....Door Joik geïnspireerde zangers hebben respectabele prestaties geleverd op het Eurovisie Songfestival, en er is zelfs een wedstrijd geheel gewijd aan joik, genaamd (geen grapje) de Sámi Grand Prix.

Naast de muziek was het natuurlijk de winter zelf die ons betoverde. Huskysafari’s, sneeuwscootertochten en het wachten op het noorderlicht maakten de reis tot een onvergetelijk avontuur. Maar het waren de verhalen, de liederen en de aanwezigheid van de Sámi die het tot iets magisch maakten. Het besef dat dit volk al millennia in harmonie met deze barre, maar prachtige omgeving leeft, gaf ons een gevoel van verbondenheid met iets veel groters dan onszelf.

Naast de wildernis en de cultuur van de Sámi, ontdekten we ook het Deense en Scandinavische concept van hygge – een gevoel van warmte, geborgenheid en genieten van eenvoudige momenten. In de koude, lange winterdagen van Lapland krijgt hygge een extra dimensie: een knetterend haardvuur, warme chocolademelk na een tocht met husky’s, of samen onder een dekentje het noorderlicht bewonderen. Het draait niet om luxe, maar om het bewust creëren van comfort en verbinding, iets wat perfect aansloot bij ons avontuur en de serene winteromgeving waarin we ons bevonden.

Eén van de meest charmante herinneringen aan onze reis is misschien wel hoe vindingrijk we werden in de sneeuw. Op een avond, toen we gezellig bij kaarslicht en een knisperend haardvuur ons aperitief wilden inschenken, bleek dat we geen ijsblokjes meer hadden. In plaats van naar de winkel te moeten gaan – die hier trouwens uren verderop ligt – braken we gewoon kristalheldere ijspegels van het dak en gebruikten die als ijsblokjes. Puur natuur, prachtig om te zien en verrassend effectief. Het voelde bijna magisch: alsof de winter zelf aan tafel aanschoof. Vindingrijk én decoratief, en vooral een moment van simpele, pure gezelligheid dat we nooit zullen vergeten.

Dit winteravontuur in Fins Sámi-land was meer dan een reis; het was een ontmoeting met een cultuur die vol trots, geschiedenis en muziek zit. En terwijl mijn dochter en ik de stilte van de sneeuw inademden, wist ik één ding zeker: dit is een ervaring die we nooit zullen vergeten – en een plek waar de magie van joik nog lang in ons hart zal nazinderen.

Respect begint met

het noemen van mensen

zoals zij zichzelf noemen.