Jerash, een Romeinse stad in Jordanië

Ga je, net zoals wij gedaan hebben, rondreizen door Jordanië? Dan raad ik je aan om een bezoek aan de stad Jerash te brengen. Plekken als Petra, de Dode Zee en Wadi Rum staan steevast aan de top van de lijst met bezienswaardigheden in Jordanië maar geloof me, Jerash is ook écht een bezoek waard. De oude stad staat vol imposante ruïnes uit de Romeinse tijd. De ruïnes zijn indrukwekkend en zó goed bewaard gebleven, dat ze tot één van de beste Romeinse overblijfselen buiten Italië behoren.

Jerash ligt op ongeveer 50 kilometer ten noorden van de hoofdstad Amman, in het noorden van Jordanië. Vanuit Amman vertrekken er regelmatig openbare bussen naar Jerash. Zelf kozen we ervoor om met een huurauto van Amman naar Jerash te rijden. De rit nam ongeveer 1 uur in beslag. Jerash is ontzettend groot, wij hebben meer dan 4 uur gewandeld om alles op ons gemak te bekijken en foto's te maken.

Mensen vestigden zich in het gebied tijdens het Neolithicum (7500-5500 v.Chr.) en de bronstijd (3200-1200 v.Chr.). Vanaf 63 voor Christus behoorden Jerash en omgeving tot Rome. Het is sinds die tijd groter en groter geworden totdat het is uitgegroeid tot één van de tien grootste steden ter wereld.

De oude Romeinse stad Jerash is pas in 1806 ontdekt door een archeoloog. Er lag een enorm pakket zand bovenop, die is intussen gedeeltelijk weggegraven. Een groot gedeelte van de oude stad ligt onder de huidige stad en is moeilijk op te graven.

Bij het binnenkomen van het indrukwekkende opgravingsgebied van Jerash word je meteen begroet door de imposante Poort van Hadrianus. Deze monumentale toegangspoort werd gebouwd ter ere van de Romeinse keizer Hadrianus, die de stad in het jaar 129 n.Chr. bezocht. Wat ooit bedoeld was als een triomfboog om zijn bezoek te vieren, markeert vandaag de symbolische ingang tot een van de best bewaarde Romeinse steden buiten Italië.

Hadrianus was één van de meest opmerkelijke keizers van het Romeinse Rijk: een reiziger, een bouwer en iemand die het rijk niet enkel wilde uitbreiden, maar ook wilde versterken en beschermen. Hij liet het Romeinse Rijk letterlijk ommuurd – zijn bekendste verdedigingslinie is natuurlijk de Muur van Hadrianus in het noorden van Brittannië, die de grens moest beveiligen tegen invallen van de Schotten.

Toevallig bezocht ik diezelfde muur. Dat avontuur – een wandeling langs de ruige landschappen van Noord-Engeland waar de Romeinse stenen nog altijd getuigen van Hadrianus’ visie – kun je nalezen in mijn blog:👉 De Romeinse Muur van Hadrianus – een droom in stevig tempo.

De poort in Jerash weerspiegelt diezelfde geest van ambitie en orde. Met haar drie doorgangen, rijk versierde gevels en massieve stenen structuur lijkt ze niet alleen een eerbetoon aan een keizer, maar ook aan de grandeur van het Romeinse Rijk zelf. Terwijl je onder de boog doorloopt, is het niet moeilijk je voor te stellen hoe Hadrianus hier ooit zelf passeerde – de keizer die grenzen trok, maar ook culturen met elkaar verbond.

De Hippodrome is een antiek sportveld, waarschijnlijk daterend uit de 1ste tot 3de eeuw na Christus en is gelegen nabij de zuidelijke toegangspoort en de boog van Hadrianus. Rondom het veld was zitplaats voor 15.000 toeschouwers en op de plek waar vroeger atletiekwedstrijden en paardenraces werden gehouden kun je tegenwoordig genieten van een moderne interpretatie van deze historie. Tweemaal per dag wordt hier een wervelende show opgevoerd met Romeinse kostuums, gladiators en zwaarden, en ben je getuige van spectaculaire wedstrijden wagenrennen.

De belangrijkste tempel van Jerash was de Tempel van Artemis, een reusachtig bouwwerk met afmetingen van 161m bij 121m. Deze indrukwekkende tempel deed dienst als gebedshuis en was opgedragen aan de Griekse godin Artemis: dochter van Zeus en Leto, beschermgodin van de stad en godin van de jacht en vruchtbaarheid. De tempel, compleet met zandstenen pilaren en gewelfde plafonds, valt op vanwege haar grootte en is vanwege de ligging op een heuvel overal in de stad te zien. Door aardbevingen en weersomstandigheden is de tempel tegenwoordig een ruïne, maar het meest opvallende deel is nog vrijwel intact: van de twaalf metershoge zuilen staan er nog elf overeind en daarmee is deze tempel terecht het symbool van Jerash.

De Tempel van Zeus is qua oppervlakte kleiner dan die van zijn dochter Artemis, maar daarom niet minder indrukwekkend. De tempel werd in het jaar 162 na Christus gebouwd op de fundering van een Romeins gebedshuis, die op zijn beurt weer een oud-Griekse tempel verving. Ook de Tempel van Zeus is hoger gelegen dan de rest van de stad, en biedt een spectaculair overzicht over de ruïnes. De tempel werd oorspronkelijk omringd door reusachtige zuilen en enkele daarvan zijn weer overeind gezet, al dan niet op de verkeerde plek. Het bouwwerk wordt door middel van een trap verbonden met een lager gelegen plein.

Nymphaeum: één van de meest geliefde ruïnes van Jerash, deze sierfontein in Romeinse stijl is uitgehouwen om op zeven leeuwenkoppen te lijken. Dit goed bewaard gebleven exemplaar was oorspronkelijk verfraaid met marmeren bekledingen op het lagere niveau en geschilderd gips op het bovenste niveau, bekroond met een half koepeldak

De Cardo Maximus was de hoofdstraat van Jerash, een brede staat met aan weerszijden een indrukwekkende zuilenrij. De 800 meter lange straat verbindt de noordelijke toegangspoort met de Tempel van Zeus in het zuiden. Vroeger was dit de plek waar de inwoners hun inkopen deden bij winkeltjes en marktkramen en ook vandaag de dag word je als toerist via deze weg langs alle belangrijke bezienswaardigheden geleid. Vergeet in ieder geval niet om ook op de straat zelf te letten, want hier komt de historie van Jerash weer even tot leven.

In Jerash zijn tot nu toe 15 kerken uit de Byzantijnse tijd gevonden, maar de verwachting is dat er onder het zand nog veel meer schatten liggen verborgen. Van de kerken die zijn blootgelegd zijn vooral de kerken van de heilige Sint Joris, Sint Johannes de Doper, Sint Cosmas en Sint Damianus het bezoeken waard. Deze kerken delen een ingang en dateren uit dezelfde periode. Je bekijkt er de prachtige mozaïekvloeren die typerend zijn voor de Byzantijnse bouwstijl.

Het oude Jerash was een welvarende stad met een hoog inwonertal. Er woonden genoeg mensen om twee theaters te vullen: eentje werd in het noorden van de stad gebouw, de ander in het zuiden van de stad. Het zuidelijke theater, South Theatre, gebouwd tijdens het bewind van keizer Domitianus, tussen 90-92 na Christus, bood plek aan 5000 mensen en de akoestiek is hier duizenden jaren later nog steeds fantastisch. Natuurlijk hebben we dit uitgeprobeerd met de zangtalenten van Kathleen. De woorden waren zelfs aan de andere kant van het theater uitstekend te verstaan.

Elk jaar vormen de oude theaters het decor van het Jerash Festival, een cultureel festival waarbij theatergezelschappen en musici optredens geven in de oude stad. Sommige stoelen kunnen worden gereserveerd en de Griekse letters waarmee ze worden aangeduid, zijn nog steeds te zien.

Het North Theatre werd gebouwd in 165 n.Chr. Aan de voorkant is een plein met zuilengalerijen waar een trap naar de ingang leidde. Het theater had oorspronkelijk slechts 14 rijen stoelen en werd gebruikt voor uitvoeringen, gemeenteraadsvergaderingen, enz. In 235 na Christus werd het theater in omvang verdubbeld tot de huidige capaciteit van 1.600. Het theater raakte in de 5e eeuw in onbruik en veel van de stenen werden meegenomen voor gebruik in andere gebouwen.

Wat Jerash zo bijzonder maakt, is niet alleen de grootsheid van de ruïnes, maar ook het materiaal waaruit ze zijn opgetrokken. De meeste tempels en zuilen zijn gebouwd uit zandsteen, een warme, goudachtige steensoort die prachtig verkleurt met het zonlicht. Wanneer de zon hoog aan de hemel staat, lijkt de stad haast te gloeien – alsof de eeuwenoude stenen nog steeds hun eigen energie uitstralen.

Wat vooral opvalt, zijn de fijne details waarmee de zandsteen is bewerkt. Bloemmotieven, geometrische patronen en zorgvuldig uitgebeitelde reliëfs sieren de zuilen en gevels van de tempels. Ondanks de tand des tijds zijn veel van die versieringen nog verrassend goed zichtbaar. Elk ornament lijkt een stukje van het oude Romeinse vakmanschap te fluisteren – een herinnering aan de kunstenaars en ambachtslieden die hier ooit met uiterste precisie aan het werk waren.

De combinatie van licht, kleur en detail maakt Jerash tot een openluchtmuseum van steen, waar elke stap een blik biedt in de verfijning en grandeur van het Romeinse verleden.

Oval Plaza is gelegen aan de voet van de Tempel van Zeus en omvat een enorm ruim plein van zo’n 90 meter lang en 80 meter breed.

Het wordt omgeven door een breed trottoir en een colonnade van 56 Ionische zuilen uit de 1e eeuw na Christus. Lange tijd werd gedacht dat dit een plek was waar handel werd gedreven en markten plaatsvonden, maar volgens onderzoekers is het plein eigenlijk onderdeel van de Tempel van Zeus.

Er zijn twee alters in het midden en een fontein werd toegevoegd in de 7e eeuw na Christus. Deze vierkante structuur ondersteunt nu een centrale kolom, die onlangs is opgericht om de Jerash Festival Flame te dragen.

Ten oosten van de ruïnes ligt de moderne stad Jerash. Terwijl oud en nieuw een stadsmuur delen, hebben zorgvuldige bewaring en planning ervoor gezorgd dat de stad zich ver van de ruïnes heeft ontwikkeld, zodat er geen aantasting is van de oude plekken.

Mijn bezoek aan Jerash komt stilaan aan zijn einde. Het voelde als een reis terug in de tijd. Zodra ik door de Poort van Hadrianus liep, leek de moderne wereld even te verdwijnen. Voor me strekte zich een stad uit van zuilen, tempels en stille straten die ooit bruisten van het Romeinse leven.

Ik wandelde langs het ovale forum, waar de perfect gerangschikte zuilen als wachters om het plein staan, en verder door de Cardo Maximus, de oude hoofdstraat waarvan de gladde stenen nog altijd de sporen van Romeinse wagens dragen. Op elk hoekje viel er iets te bewonderen: een gebeeldhouwde gevel, een kapiteel vol sierlijke details, of gewoon het warme licht dat over de zandsteen gleed en de ruïnes tot leven bracht.

Wat me misschien het meest raakte, was de stilte. Tussen al dat grootse erfgoed voelde Jerash tegelijk intiem en menselijk – alsof je de echo’s van de oudheid nog kon horen, maar ook de rust van het heden kon voelen.

Toen ik aan het eind van de dag terugkeek naar de poort waar mijn wandeling begon, besefte ik hoe uitzonderlijk deze plek is. Jerash is niet zomaar een archeologische site, het is een levend kunstwerk van steen, licht en tijd – en een herinnering aan hoe wonderlijk de wereld kan zijn als je even vertraagt en echt kijkt.

En terwijl de zon langzaam zakte achter de heuvels van Noord-Jordanië, wist ik dat mijn reis nog niet voorbij was. Het volgende hoofdstuk brengt me naar een plek die nog dieper tot de verbeelding spreekt – de rozerode stad Petra, uitgehouwen in de rotsen van de woestijn.

Jerash leerde me dat reizen

niet alleen bewegen is,

maar luisteren —

naar de verhalen

die stenen nog steeds fluisteren.